มวลมนุษย์เกือบทุกชาติทุกภาษา ต่างมีความเชื่อถือสอดคล้องต้องกัน ในเรื่องวันขึ้นปีใหม่ ว่าเป็นวันที่ได้เริ่มต้นชีวิตใหม่ รับสิ่งใหม่ ๆ และสลัดสิ่งเก่า ๆ ทิ้งไป โดยเฉพาะสิ่งที่ไม่ดี วันที่ 1 มกราคม ตามสากล ถือเป็นวันเริ่มต้นของปีใหม่ ความเป็นมาของปฏิทินนั้น ได้มีการเปลี่ยนแปลงมาแล้วหลายครั้ง ชาวไทยแต่ก่อนมาเริ่มขึ้นปีใหม่เป็น 3 ระยะ คือ ขึ้นปีใหม่ทางจันทรคติ โดยนับปีนักษัตรเป็นเกณฑ์ เริ่มวันขึ้น 1 ค่ำ เดือน 5 เป็นประเพณีมีตรุษระยะ 1 เริ่มปีใหม่ตามเกณฑ์ จุลศักราชตามปรกติตกในราววันที่ 13 เมษายน เป็นประเพณีสงกรานต์ และมีงานนักขัตฤกษ์ 3 วัน

วันต้นเป็นวันสงกรานต์ วันที่ 2 เป็นเนาว์ และวันที่ 3 จึงเป็นวันเถลิงศก เปลี่ยนจุลศักราชใหม่ระยะ 1 และขึ้นปีใหม่ตามสุริยคติ คือวันที่ 1 เมษายน ซึ่งประกาศใช้มาแต่ พ.ศ. 2432 ซึ่งปัจจุบันวันที่ 13 เมษายน ของทุกปี ถือเป็นประเพณีวันขึ้นปีใหม่ไทย ที่ยึดถือปฏิบัติสืบเนื่องกันมา เป็นวัฒนธรรมประจำชาติที่งดงาม โดดเด่น และฝังลึกเข้าไปในวิถีชีวิตของคนไทยมาช้านาน
 
ประเทศไทย มีการเปลี่ยนแปลงประวัติวันขึ้นปีใหม่หลายครั้ง จนกระทั่งเมื่อวันที่ 24 ธันวาคม พ.ศ. 2483 คณะรัฐบาลสมัยจอมพล ป.พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี ได้ประกาศเปลี่ยนวันขึ้นปีใหม่เป็นวันที่ 1 มกราคม โดยมีเหตุผลว่า เพื่อให้สอดคล้องกับประเทศอื่นๆ ด้วย เหตุนี้ประเทศไทยจึงได้เริ่มใช้วันที่ 1 มกราคม เป็นวันขึ้นปีใหม่ ตั้งแต่ พ.ศ. 2484 เป็นต้นมากระทั่งบัดนี้ และถือเป็นวันสำคัญวันหนึ่งของไทย ด้วยคือเป็นวันแรกของปี
 
วันขึ้นปีใหม่ มีวัฒนธรรมที่เปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัย ส่วนใหญ่จะเน้นการจัดงานรื่นเริง มากกว่าการทำบุญตักบาตร ให้ทาน จะเห็นได้จากการจัดกิจกรรมที่เรียกว่า Count down จนจะกลายเป็นประเพณีของไทยไปแล้ว แก่นแท้ของวันขึ้นปีใหม่คือ การให้ความหมายของระยะเวลาชั่วโลก โคจรรอบดวงอาทิตย์ครั้งหนึ่งราว 365 วัน เวลา 12 เดือน ตามสุริยคติ หรือ 1 ปีนั่นเอง ด้วยเหตุที่ประเทศไทย ประชาชนส่วนใหญ่นับถือพระพุทธศาสนา ซึ่งบ่งบอกถึงวัฒนธรรมประเพณีของคนไทย ที่ถูกปลูกฝังให้เป็นผู้ที่มีความเอื้ออาทรต่อกัน เสียสละ เพื่อประโยชน์ส่วนรวม แต่ไม่ได้หมายความว่า บุคคลที่ไม่ได้นับถือพระพุทธศาสนา จะไม่มีความเอื้ออาทร ยกตัวอย่างเช่น วันคริสมาสต์ของฝรั่ง ก็มีซานตาคอสแจกของขวัญให้แก่เด็กๆ ซึ่งเป็นอีกวัฒนธรรมหนึ่งด้วยเช่นเดียวกัน
 
ทุกชาติทุกศาสนา มีวัฒนธรรมที่ดีงามประจำชาติของตนอยู่แล้ว เพียงแต่ผู้สืบทอดวัฒนธรรมประเพณี จะหยิบยกสิ่งที่ดีงามเหล่านั้นออกสู่สังคมหรือไม่ จะเห็นได้ชัดเจน คือ ทั้งประเพณีไทย และจีนจะคล้าย ๆ กัน ตรงที่วันขึ้นปีใหม่ไทย จะมีการทำความสะอาดบ้านเรือน ทำบุญให้ทาน เยี่ยมเยียนบิดามารดา ญาติผู้ใหญ่ มอบของขวัญให้แก่กันและกัน หรือการส่งบัตรอวยพรปีใหม่ให้แก่กัน ประเพณีจีนก็เช่นกัน จะมีการทำความสะอาดบ้านเรือน ร้านค้า มีการเซ่นไหว้บรรพบุรุษ และการให้อั่งเปาแก่เด็ก ๆ หรือญาติผู้ใหญ่ ซึ่งพอจะสรุปกิจกรรม ที่ยึดถือปฏิบัติในวันขึ้นปีใหม่ได้แก่

1. การทำบุญตักบาตร โดยอาจตักบาตรที่บ้าน  ที่วัดหรือตามสถานที่ต่าง ๆ ที่ทางราชการเชิญชวนไปร่วมทำบุญ
2. การกราบขอพรจากผู้ใหญ่ และอวยพรเพื่อนฝูง การมอบของขวัญ การมอบช่อดอกไม้ หรือการส่งบัตรอวยพร
3. การจัดงานรื่นเริง การจัดเลี้ยงในหมู่เพื่อนฝูงญาติพี่น้องหรือตามหน่วยงานต่าง ๆ
 
วันขึ้นปีใหม่ นับเป็นโอกาสดี ที่จะทำให้เราได้ทบทวน ถึงการดำเนินชีวิตในอดีต เพื่อจะได้แก้ไขข้อบกพร่อง ที่เกิดขึ้นในอดีตให้ดีขึ้น ถึงแม้กาลเวลาจะหมุนเวียนไปพร้อมๆ กับวัฒนธรรม ที่ปรับเปลี่ยนตามไปด้วย แต่สิ่งหนึ่งที่คงรูปไม่เปลี่ยนแปลง คือ ความเป็นตัวตน (อัตลักษณ์) ของแต่ละคน (เจ้าของวัฒนธรรม) การสร้างโอกาสวันขึ้นปีใหม่ ให้เป็นวันเริ่มต้นชีวิตใหม่ ดูจะเป็นสิ่งที่ดีที่สุด นำสิ่งที่ไม่ดีในอดีตมาเป็นบทเรียน และสิ่งที่ดีงามเป็นอนาคตที่เราจะก้าวเดินต่อไป

คนส่วนใหญ่มักจะดิ้นรนต่อสู้ชีวิต เพื่อให้ได้สิ่งที่พึงปรารถนา เมื่อได้สมความปรารถนาก็จะมีความสุข ความสุขที่เป็นพื้นฐานของชีวิต คือความพอใจในฐานะหน้าที่ ทุกคนต่างมีฐานะหน้าที่ต่าง ๆ กัน และจะให้เหมือนกันก็ไม่ได้ด้วย ชีวิตคนต้องการผลของการงาน และตำแหน่งหน้าที่เป็นประการแรก เพราะการงานและหน้าที่ เป็นที่มาแห่งทรัพย์และเพื่อน การทำงาน การปฏิบัติหน้าที่ย่อมมีความเหน็ดเหนื่อย และมีความตรากตรำจากการต้องใช้ทั้งกำลังกาย กำลังใจ  กำลังสติปัญญา ในท่ามกลางความร้อนหนาว และความเหน็ดเหนื่อย เพราะไม่มีงานหรือหน้าที่ใด ได้มาโดยไม่เหน็ดเหนื่อย  ไม่ตรากตรำ งานเบาหน้าที่น้อย ก็เหน็ดเหนื่อยน้อย งานหนักหน้าที่มาก ก็เหนื่อยมากตรากตรำมาก

การอดทนต่อความลำบาก หมายถึง การมีขวัญดี แม้จะเป็นอะไรก็ไม่ตกใจ หรือหวาดกลัวง่าย ๆ พร้อมเสมอที่จะต่อสู้ด้วยจิตใจ ที่เข้มแข็งอดทน ซึ่งจะนำไปสู่ความมีสุขภาพที่แข็งแรงได้ ความอดทน อดกลั้น หรือความทนทานของใจ เป็นเครื่องมือสำคัญ ในการทำลายศัตรูที่ยิ่งใหญ่ของชีวิตเรา คือ ความเหนื่อยยากตรากตรำ ความลำบาก และความเศร้าใจ ก่อนที่จะบรรลุความสำเร็จตามเป้าหมาย ที่ปรารถนาของชีวิต ซึ่งเป็นสิ่งที่ทุกคนจะพบเป็นประจำทุกวัน และเกือบทุกเวลาด้วย

วิธีฝึกกายใจให้ชีวิตมีความสุข
- พยายามทำงาน อย่าให้มีเวลาว่างมาก คนที่มีชีวิตอยู่อย่างเกียจคร้าน มีโอกาสเป็นโรคง่ายกว่าผู้ซึ่งทำงานอยู่เสมอ
- หัดทำใจให้ชอบคนอื่น และให้อภัยแก่ผู้อื่นเสมอ พยายามคิดว่าไม่มีใครในโลกนี้ ที่เป็นผู้สมบูรณ์ทุกอย่าง
- หัดพอใจในสิ่งที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ และยอมรับมันไว้ในฐานะที่หลีกเลี่ยงไม่ได้จริง ๆ
- ลองหัดถือประโยชน์ จากสิ่งที่เราเข้าใจว่าเป็นโชคร้ายดูบ้าง เป็นการเปลี่ยนขยะให้เป็นปุ๋ย
- ถ้าเป็นปัญหายากลำบากสุดแก้ไขจริง ๆ ก็ลองเผชิญหน้าอย่างกล้าหาญ เมื่อเราพยายามทำดีแล้ว ทุกอย่างยังล้มเหลวอีกก็ไม่ต้องเสียใจ คนบางคนที่มีความล้มเหลวในเรื่องเล็กน้อย อาจจะเป็นช่องทางให้ก้าวไปสู่ความสำเร็จอันยิ่งใหญ่ในภายหน้า

ในวันขึ้นปีใหม่ 2551 สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ กระทรวงวัฒนธรรม  ขอเชิญชวนพี่น้องชาวไทยร่วมกันสืบสานประเพณีวันขึ้นปีใหม่ ด้วยการทำบุญตักบาตร การให้ทาน การแสดงน้ำใจไมตรี ให้แก่กันแทนการให้สิ่งของ หรืออาจจะมอบของขวัญ ที่ผลิตโดยฝีมือคนไทย เพื่อช่วยเศรษฐกิจของชาติอีกทางหนึ่ง และสิ่งสำคัญดังกล่าวข้างต้นคือการปลูกฝังความสุข ให้เกิดขึ้นกับตนเองและผู้อื่น เพื่อให้สังคมไทยเป็นสังคมแห่งความสุขในวันขึ้นปีใหม่

ขอขอบคุณข้อมูลข่าว : กฤษณา  พันธุ์มวานิช  สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ

อัพเดทโดย : ศศิวิมล